Dịch thuật: Trải bao thỏ lặn ác tà (79) ("Truyện Kiều")


TRẢI BAO THỎ LẶN ÁC TÀ (79)
          Thỏ: ở đây tức “ngọc thố” 玉兔 chỉ mặt trăng. Tương truyền trên cung trăng có con thỏ, toàn thân trắng như ngọc, nên gọi là “ngọc thố”. Thỏ trắng cầm chày ngọc quỳ giã thuốc, thuốc này uống vào có thể thành tiên trường sinh bất lão. Lâu dần từ “ngọc thố” trở thành từ chỉ thay mặt trăng. Thời cổ, các thi nhân văn sĩ khi làm thơ viết từ thường dùng “ngọc thố” tượng trưng mặt trăng.
          Ác: ở đây “kim ô” 金乌 chỉ mặt trời. Kim ô cũng gọi là “dương ô” 阳烏là thần điểu trong thần thoại Trung Quốc. Theo truyền thuyết trên mặt trời có con chim ba chân, nên còn có tên là “tam túc kim ô” 三足金乌, “tam túc ô” 三足乌 hoặc “kim ô” 金乌. Trong Xuân Thu nguyên mệnh bao 春秋元命苞 có nói:
Nhật trung hữu tam túc ô
日中有三足乌
(Trên mặt trời có con quạ ba chân)
          Trên mặt trời có kim ô, trên mặt trăng có ngọc thố, cho nên dùng ô và thố đại biểu cho mặt trời, mặt trăng.

Trải bao thỏ lặn ác tà
Ấy mồ vô chủ, ai mà viếng thăm
(“Truyện Kiều” 79 – 80)
Ngày vui ngắn chẳng đầy gang
Trông ra, ác đã ngậm gương non đoài
(“Truyện Kiều” 425 – 426)
Lần lần thỏ bạc ác vàng
Xót người trong hội Đoanh trường đòi cơn
(“Truyện Kiều” 1269 – 1270)
Nỉ non đêm đến tình dài
Ngoài hiên thỏ đã non đoài ngậm gương
(“Truyện Kiều” 1369 – 1370)
Ác: Con quạ, dùng để dịch chữ kim ô, tức ác vàng, để chỉ mặt trời. Sách Hán xưa nói trong mặt trời có con quạ ban chân.
Thỏ: Con thỏ, chỉ mặt trăng. Theo truyền thuyết, trên cung trăng có con thỏ ngọc.
Thỏ lặn ác tà: Mặt trăng lặn, mặt trời tà. Tức là ngày này sang ngày khác.
(Đào Duy Anh: “Từ điển Truyện Kiều”, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội – 1989)
Trong “Kim Vân Kiều” (Đoạn trường tân thanh) do Bùi Khánh Diễn chú thích, ghi rằng:
          Ngọc thỏ kim ô
          玉兔金烏
          (Trong mặt trăng có con thỏ ngọc, trong mặt trời có con quạ vàng, nghĩa bóng chỉ mặt trăng mặt trời)
          Quảng Nhã: Nhật danh dương ô. Hựu nhật lạc Tây sơn.
          廣雅: 日名陽烏. 又日落西山
          (Sách Quảng nhã: Mặt trời tên là con quạ. Lại có câu: Mặt trời lặn về núi bên Tây)
(Sài Gòn: nxb Sống Mới, 1960)

Xét:  
- Bản “Kim Vân Kiều” của Bùi Khánh Diễn chú thích, câu 425 là:
Ngày vui NGẮM  chẳng đầy gang
- Bản “Tư liệu Truyện Kiều  - Bản Duy Minh Thị 1872” do GS Nguyễn Tài Cẩn phiên Nôm, câu 425 là:
Ngày vui VẮN  chẳng đầy gang
                                                     (Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, 2002)
- Bản “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh, nxb Văn hoá thông tin, Hà nội – 2000,  câu 1369 ghi là:
Nỉ non đêm NGẮN tình dài
- Bản “Kim Vân Kiều” của Bùi Khánh Diễn và bản “Từ điển Truyện Kiều” của Đào Duy Anh, nxb Văn hoá thông tin, Hà nội – 2000 đều là:
Nỉ non đêm VẮN tình dài

                                                                Huỳnh Chương Hưng
                                                                Quy Nhơn 12/01/2020
Previous Post Next Post