Dịch thuật: Y Doãn đày Thái Giáp

Y DOÃN ĐÀY THÁI GIÁP (1)

          Y Doãn 伊尹 là công thần phò tá triều Thương kiến lập sự nghiệp đế vương, cũng là một Tể tướng hiền năng nổi tiếng trong truyền thuyết. Về xuất thân của Y Doãn có 2 thuyết khác nhau:
          Y Doãn vốn cư trú tại đất Hữu Sằn 有莘 (nay là huyện Tào Sơn Đông 山东), sống cuộc sống tự cày tự ăn. Ông Thang nhà Thương nghe nói Y Doãn là người tài hoa xuất chúng, phẩm đức cao thượng, bèn phái người mang nhiều lễ vật đi mời ông ra giúp trị lí đất nước. Đương thời, ông Kiệt nhà Hạ hôn dung vô đạo, nhân dân ở vào cảnh nước sôi lửa bỏng, Y Doãn không chịu tham gia chính trị nên đã khéo léo từ chối. Chẳng bao lâu, ông Thang lại phái người đi mời, ngôn từ càng khẩn thiết hơn, mọi việc chu đáo, lễ vật cũng nhiều, nhưng Y Doãn vẫn kiên quyết từ chối. Sứ giả của ông Thang đi về 5 lần. Y Doãn nhìn thấy ông Thang quả thực thành khẩn khiêm nhượng, đồng thời ông cũng cảm thấy không thể “độc thiện kì thân”, chỉ cầu cá nhân mình tiêu dao tự tại, mà cần phải giúp ông Thang cứu vớt nhân dân, cuối cùng ông đã tiếp nhận lễ vật.
          Sau khi Y Doãn đến với ông Thang, cùng bàn hình thế thiên hạ, ông đã trình bày rõ chủ trương trị lí đất nước của mình, ông Thang rất vui mừng, giao cho ông công việc chủ trì phương diện hành chính sự vụ quốc gia.
          Ngoài ra còn có một thuyết khác:
          Vợ của ông Thang người Hữu Sằn, Y Doãn là nô lệ theo bồi giá vợ ông Thang. Sau khi đến chỗ ông Thang, ông đảm nhiệm công việc nấu nướng nơi nhà bếp, món ăn ông chế biến rất ngon, rất được lòng ông Thang. Về sau ông Thang đề bạt ông, giao ông đảm nhiệm một chức quan trọng yếu.
          Cho dù là truyền thuyết nào đi nữa, Y Doãn không phải là quý tộc, mà xuất thân từ tầng lớp dưới ở dân gian. Ông Thang không vì địa vị thấp kém của Y Doãn mà không trọng dụng ông, mà dùng ông ở chỗ hiền đức.
          Y Doãn sau khi phò tá ông Thang diệt nhà Hạ lập nên vương triều Thương, đã đảm nhiệm chức vụ A hành 阿衡 (2), địa vị tương đối cao, quyền bính vô cùng lớn. Vua Thang tại vị 29 năm và qua đời. Do bởi thái tử Thái Đinh 太丁 mất sớm, người con thứ 2 của vua Thang là Ngoại Bính 外丙 kế vị làm đế. Ngoại Bính kế vị chỉ 3 năm cũng qua đời, thế là em Ngoại Bính là Trọng Nhâm 仲壬 được lập làm đế. Qua 4 năm, Trọng Nhâm cũng mất. Lúc bấy giờ, con của Thái Đinh là Thái Giáp 太甲 đã lớn, Y Doãn bèn phò lập Thái Giáp làm đế. Chế độ kế thừa vương vị của triều Thương là “huynh chung đệ cập” 兄终弟及 (anh mất thì em sẽ kế vị). Khi không có em, mới do con của anh trai kế vị.
          Y Doãn đã phò tá 3 đời nguyên lão của triều Thương. Sau khi Thái Giáp tức vị, Y Doãn nói với Thái Giáp, làm một vị đế vương cần phải yêu mến dân chúng, cần phải khắc khổ siêng năng để kế thừa và phát dương truyền thống của tổ phụ Thang, đồng thời nói cho Thái Giáp biết nguyên nhân mất nước của nhà Hạ, hy vọng ông cảnh giác, từ đó rút ra bài học. Nhưng Thái Giáp lớn lên trong cuộc sống sung sướng của cung đình, chỉ biết ăn chơi, nào để ý đến những lời khuyên của Y Doãn. Y Doãn thấy Thái Giáp ngày càng chẳng ra sao, cứ dần kiêu căng bạo ngược, không ngó ngàng đến triều chính, phá hoại những quy chương chế độ của vua Thang chế định ra. Y Doãn cảm thấy nếu để Thái Giáp cứ phóng túng như thế, sẽ chẳng giống như ông Kiệt nhà Hạ làm mất giang sơn nhà Thương sao? Thế là Y Doãn quyết định đuổi Thái Giáp ra khỏi cung, đưa đến Đồng cung 桐宫 gần mộ vua Thang (nay là phía đông bắc Ngu thành 虞城 Hà Nam 河南), phái người đến quản lí, không cho ra ngoài, cần phải ở trong đó phản tỉnh, kiểm tra hành vi của mình, sự vụ đất nước do Y Doãn xử lí, thay mặt thực hành chức quyền Thương vương. Biện pháp này giống như ông Thang đày ông Kiệt, cho nên người đời sau nói “Y Doãn phóng Thái Giáp” 伊尹放太甲 (Y Doãn đày Thái Giáp).
          Thái Giáp cư trú tại Đồng cung gần mộ của tổ phụ, tự nhiên nghĩ đến nỗi gian nan mà tổ phụ sáng nghiệp, làm người khoan hậu, phẩm đức hiền minh. Thái Giáp lấy đó đối chiếu với bản thân mình, cảm thấy vô cùng xấu hổ, bèn quyết tâm sửa chữa những sai lầm. Thời gian qua rất nhanh, thoáng chốc đã 3 năm. Trong 3 năm đó,Y Doãn đã quan sát tỉ mỉ nhất cử nhất động của Thái Giáp, cho rằng, quả thực Thái Giáp đã sửa chữa tốt, bèn đích thân đến Đồng Cung đón Thái Giáp trở về lại đô thành, trao lại đại quyền quốc gia. Sau khi Thái lên ngôi lại, quả nhiên “cần chính ái dân”, trở thành một vị quân chủ hiền minh.
          Y Doãn sống đến 100 tuổi. Khi Y Doãn mất thì Thái Giáp đã qua đời trước đó. Con của Thái Giáp là Ốc Đinh 沃丁 kế ngôi. Ốc Đinh dùng nghi lễ thiên tử an táng Y Doãn phụ cận đô thành Bạc . Người đời sau nhân Y Doãn lấy lợi ích của dân làm trọng, trước tiên giúp Thương Thang diệt trừ Hạ Kiệt bạo ngược, sau lại cải tạo Thái Giáp, bản thân ông không thừa cơ hội đó để soán đoạt vương vị, ông vừa không nhắm mắt theo bừa quan niệm truyền thống, vừa không ngu trung với vị quân chủ vô đạo, có thể nói là một vị thánh nhân, cho nên luôn được hậu thế xưng tụng (3).

Chú thích của nguyên tác
1- Bài viết này căn cứ vào những tư liệu liên quan của Sử Kí – Ân bản kỉ 史记 - 殷本纪.
2- Chính văn trong Sử kí là:
Y Doãn danh A Hành
伊尹名阿衡
(Y Doãn tên là A Hành)
          Tư liệu mà bài viết này tham khảo là ở Sách ẩn 索隐.
3- Về truyền thuyết Y Doãn đày Thái Giáp, trong Trúc thư kỉ niên 竹书纪年 ghi chép có khác:
          Trọng Nhâm băng, Y Doãn phóng Thái Giáp vu Đồng, nãi tự lập.
          仲壬崩, 伊尹放太甲于桐, 乃自立
          (Trọng Nhâm băng, Y Doãn đày Thái Giáp ra Đồng cung, rồi tự lên ngôi)
          Y Doãn tức vị, phóng (nhất tác vu) Thái Giáp thất niên, Thái Giáp tiềm xuất tự Đồng sát Y Doãn.
          伊尹即位, (一作于) 太甲七年, 太甲潜出自桐杀伊尹.
          (Y Doãn lên ngôi, đày Thái Giáp 7 năm, Thái Giáp từ Đồng cung lén ra ngoài giết chết Y Doãn)
          Đối chiếu với những ghi chép này, Y Doãn soán quyền đoạt ngôi, cuối cùng bị Thái Giáp giết chết. Nhưng truyền thuyết này lưu truyền không rộng rãi.

                                                                        Huỳnh Chương Hưng
                                                                        Quy Nhơn 23/8/2017

Nguyên tác Trung văn
Y DOÃN PHÓNG THÁI GIÁP
伊尹放太甲
 Trong quyển
SỬ KÍ CỐ SỰ TINH TUÝ
史记故事精粹
Biên soạn: Hoán Quan Sinh 浣官生, Hoán Quyên 浣涓
Bắc Kinh lí công đại học xuất bản xã, 2001
Previous Post Next Post