Dịch thuật: Trình Mạo tu cải đại triện trong ngục

TRÌNH MẠO TU CẢI ĐẠI TRIỆN TRONG NGỤC

          Thời  cổ, có một người tên Trình Mạo 程邈, người Hạ Khuê 下邽 nước Tần (nay là Vị Nam 渭南 Thiểm Tây 陕西). Một lần nọ, Trình Mạo đắc tội với Tần Thuỷ Hoàng 秦始皇, bị giam vào ngục Vân Dương 云阳 (nay là Thuần Hoá 淳化Thiểm Tây 陕西), trước sau bị nhốt 10 năm. Trong ngục Trình Mạo không có việc gì để làm, thường ngày lại thích nghiền ngẫm thể chữ đại triện, ông không ngừng tăng thêm hoặc giảm bớt nét bút. Không ngờ, việc tu cải thể chữ đại triện trong ngục của Trình Mạo bị ngục quan báo lên Tần Thuỷ Hoàng. Tần Thuỷ Hoàng rất tán thưởng, hạ lệnh phóng thích, còn đề bạt ông đảm nhiệm chức Ngự sử (quan giám sát), sai ông tuyển định văn tự.

          Sau khi Trình Mạo ra khỏi ngục, ông nghiên cứu đi nghiên cứu lại 6 loại văn thể đang lưu hành thời Tần:

          - Thứ 1 là văn tự phát hiện được trong vách nhà của Khổng Tử.

          - Thứ 2 là dị thể cổ văn gọi là “kì tự” 奇字.

          - Thứ 3 là triện thư 篆书.

          - Thứ 4 là “tả thư” 左书, chính là “lệ thư” 隶书 của nước Tần.

          - Thứ 5 là loại chữ dùng để khắc ấn chương gọi là “mậu triện” 缪篆.

          - Thứ 6 là loại “điểu trùng thư” 鸟虫书 dùng để viết trên cờ hoặc trên phù tiết.

          Loại “tả thư” lưu truyền rộng rãi lúc bấy giờ mà Trình Mạo thu thập chỉnh lí là “lệ thư”, vì vậy chính thức xuất hiện lệ thư kiểu mới. Về sau Tần Thuỷ Hoàng tuyên bố: khu biệt văn tự tuyên ngôn mà quốc vương công thức hoá và văn tự mà mọi người sử dụng ngoài hoàng đế ra. Thư thể văn tự mà hoàng đế sử dụng gọi là “triện thư” 篆书, còn thần dân sử dụng đều gọi là “lệ thư” 隶书

                                                                     Huỳnh Chương Hưng

                                                                     Quy Nhơn 19/8/2015

Nguyên tác Trung văn

TRÌNH MẠO TẠI NGỤC TRUNG TU CẢI ĐẠI TRIỆN

程邈在狱中修改大篆

Trong quyển

HÁN TỰ ĐÍCH CỐ SỰ

汉字的故事

Tác giả: Úc Nãi Nghiêu 郁乃尧

Quang Minh nhật báo xuất bản xã, 2005.